Leren zwemmen in een poel van emoties
Deze week heb ik een aantal ouders en jongeren mogen verwelkomen in mijn praktijk in Lekkerkerk. Het valt mij op dat het merendeel al een eigen intense reis achter de rug heeft. Ze hebben al veel dingen geprobeerd om de situaties de verbeteren. Ik ben zelden de eerste hulp waar ze bij aankloppen. Vaak hebben ze al veel hulpverleners gezien en zijn er aanpassingen gedaan op school, maar werkte het niet. Het trauma bleef en de traumareacties (fight, flight, freeze en fawn) ook!
De hulp en aanpassingen werkten niet, omdat ze op het verkeerde moment komen. We gaan een kind of jongere op cognitieve wijze leren hoe hij of zij zijn emoties zou moeten reguleren en op school wordt het aanbod aangepast op een moment dat een kind nog zwaar getraumatiseerd is. Dit leidt beiden niet tot het gewenste resultaat, omdat het cognitieve deel van de hersenen bij getraumatiseerde kinderen wordt afgesloten als ze zich buiten hun ‘window of tolerance’ bevinden. Toch focust veel hulp zich juist op het cognitieve (denk aan de ‘stop-denk-doe’ trainingen en de ‘cognitieve gedragstherapie’).
Hen op dat moment ‘leren zwemmen in een poel van emoties’ heeft dus geen zin. Als we kijken naar de piramide van Maslow, dan zien we al dat het belangrijk is om voordat we ons gaan focussen op school of zelfbewust zijn, er eerst invulling gegeven dient te zijn aan behoeften op andere vlakken. De interventies die vaak op scholen en in binnen de hulpverlening worden toegepast als er sprake is van schooltrauma, focussen zich vaak aan de bovenkant van de piramide. Helaas is dit als een huis bouwen op drijfzand. De fundering ontbreekt, dus het huis zal keer-op-keer weer instorten. Dit instorten zal helaas juist extra schade veroorzaken. Een kind krijgt het gevoel dat hij ondanks alle hulp toch faalt en dat er ‘dus iets mis is met hem of haar!‘
Natuurlijk moet de situatie worden aangepast, zodat de oorzaak van het schooltrauma (bijvoorbeeld niet passend onderwijs, gebrek aan aansluiting bij klasgenoten of pesten) niet meer aanwezig is. Het enkel aanpassen van deze situatie is echter niet genoeg. Bessel van der Kolk zei het al: “The body keeps the score”. Een kind of jongere kan veilig zijn en zelfs in een (onder omstandigheden dat er geen sprake is van trauma) passende omgeving zitten, maar toch nog traumareacties laten zien en niet tot leren komen. Dit komt, omdat het trauma nog ‘in het lichaam is opgeslagen’. Het zenuwstelsel en de hersenen voelen zich nog niet veilig en zijn extra alert. Hierdoor hoeft maar iets te herinneren aan de oude situatie (bijvoorbeeld een blik in iemand’s ogen, een geur, iets wat iemand zegt) en je kind schiet uit zijn ‘raampje’ en laat een traumareactie zien. Het is dus belangrijk om van onder naar boven te werken. Als de lichamelijke behoeften zijn ingevuld (hier valt dus ook rust onder), dan is het zaak om ons primair te focussen op de veiligheid. Zodat het lichaam kan ervaren en leren wat veilig zijn echt betekent, zodat dus ook deze nieuw hervonden veiligheid opgeslagen kan worden in het lichaam.
In veiligheid herstellen van trauma
Bij het herstel van trauma is het essentieel dat iedereen zich bewust is van het feit dat er een verschil is tussen veilig zijn en je veilig voelen. Een kind kan wéten dat het veilig is, maar dat is in deze situatie helaas niet genoeg. Het is dus belangrijk dat een kind de juiste hulp en ondersteuning krijgt om zich ook weer veilig te leren voelen.
Als mensen zijn wij ‘kuddedieren‘. Uit evolutionair oogpunt hebben wij elkaar nodig voor bescherming en om een gevoel van veiligheid te ervaren. Dit betekent ook dat we ons bij de behandeling van trauma niet enkel moeten focussen op het kind zelf, maar er ook voor moeten zorgen dat de omgeving traumasensitief handelt. Natuurlijk is het belangrijk om via therapie werken aan het herstel van schooltrauma. Wat hierbij werkt is voor ieder kind verschillende, maar er zijn een aantal therapieën die regelmatig succes hebben, namelijk:
- Holistische therapie
- EMDR
- Brainspotting
- Polyvagaal therapie
- Psychomotorische Therapie (PMT)
- Speltherapie
Een intense reis biedt een aantal van deze mogelijkheden. Zoals gezegd is het echter ook belangrijk dat de omgeving traumasensitief handelt. Je kunt een kind of een jongere helpen door te co-reguleren. Hierbij maak je bewust gebruik van spiegelneuronen. Door je bewust te zijn van hetgeen je uitstraalt, kun je iemand anders helpen om hun zenuwstelsel tot rust te brengen, waardoor het minder vaak uit zal komen op traumareacties. The body keeps the score… En jij als volwassenen kan helpen dat ook het gevoel van veiligheid weer in het lichaam wordt vastgelegd.